Radio Resistance: Το Ψυχολογικό πείραμα του Milgram/Η Ελλάδα υπό καθεστώς υπακοής.

Το πείραμα του Μίλγκραμ είναι ένα από τα πιο γνωστά αντιδεοντολογικά πειράματα της Κοινωνικής ψυχολογίας, ουσιαστικά μια «φάρσα» που ξεγύμνωσε την ανθρώπινη ψυχή.

Το 1961, ο είκοσι εφτάχρονος Στάνλει Μίλγκραμ, επίκουρος καθηγητής ψυχολογίας στο Γέιλ, αποφάσισε να μελετήσει την υπακοή στην εξουσία. Είχαν περάσει λίγα μόνο χρόνια από τα φρικτά εγκλήματα των Ναζί και γινόταν μια προσπάθεια κατανόησης της συμπεριφοράς των απλών στρατιωτών και αξιωματικών τωνSS, οι οποίοι είχαν εξολοθρεύσει εκατομμύρια αμάχων.Η ευρέως αποδεκτή εξήγηση -πριν το πείραμα του Μίλγκραμ- ήταν η αυταρχική τευτονική διαπαιδαγώγηση και η καταπιεσμένη -κυρίως σεξουαλικά- παιδική ηλικία των Γερμανών. Όμως ο Μίλγκραμ ήταν κοινωνικός ψυχολόγος και πίστευε ότι αυτού του είδους η υπακοή -που οδηγεί στο έγκλημα- δεν μπορεί να είναι αποτέλεσμα μόνο της προσωπικότητας, αλλά περισσότερο των πιεστικών συνθηκών. Και το απέδειξε κάνοντας τη «φάρσα» του. Επρόκειτο, όπως πληροφορούσε τους συμμετέχοντες για ένα πείραμα σχετικά με τις δυνατότητες της ανθρώπινης μνήμης. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για ένα πείραμα μελέτης της υπακοής στην εξουσία και της βίαιαης συμπεριφοράς που μπορεί να προκύψει από ανθρώπους υπεράνω πάσης υποψίας σε συνθήκες πίεσης και φόβου δημιουργούμενου από μία ανώτερη αρχή.

Επί πληρωμή λοιπόν (4 δολάρια την ώρα) κάποιοι φοιτητές δέχθηκαν να παίξουν το ρόλο του «δασκάλου», έχοντας στη διάθεσή τους μία γεννήτρια που διοχέτευε ηλεκτρικό ρεύμα στον «μαθητευόμενο» σε αυξανόμενες δόσεις, οι τελευταίες εκ των οποίων θανατηφόρες. Ο Μίλγκραμ ήταν στο ίδιο δωμάτιο με τον «δάσκαλο» παίζοντας τον ρόλο της «ανώτερης αρχής», της υπεύθυνης για το πείραμα εξουσίας.Ο «μαθητευόμενος» ήταν για τις ανάγκες του πειράματος ηθοποιός.Ο «μαθητευόμενος» υποβάλλονταν σε ένα τεστ μνήμης. Ο «δάσκαλος» του έλεγε ζεύγη λέξεων τα οποία ήταν υποχρεωμένος να απομνημονεύει.

Στην συνέχεια ο «δάσκαλος» ανέφερε μία λέξη, και ο «μαθητευόμενος» έπρεπε να αναφέρει την αντίστοιχή της, από τέσσερις πιθανές απαντήσεις.Σε κάθε λάθος λέξη ο «δάσκαλος» ήταν υποχρεωμένος να ανεβάζει κατά 15 volt την ένταση που διοχέτευε η γεννήτρια στον «μαθητευόμενο».Πρέπει να αναφερθεί ότι πάνω στη γεννήτρια υπήρχαν αντίστοιχες ενδείξεις ώστε να ξέρει πολύ καλά ο «δάσκαλος» τι συνέπειες μπορεί να υπάρξουν στον «μαθητευόμενο». Οι δύο τελευταίες ενδείξεις, των 435 και 450 βολτ είχαν την ένδειξη «ΧΧΧ» που σήμαινε θάνατο. Επιπλέον οι αντιδράσεις του «μαθητευόμενου» που ήταν ηθοποιός ήταν επίτηδες τέτοιες ώστε να καθίσταται σαφές στο βασανιστή του η άσχημη σωματική και ψυχολογική του κατάσταση από το ηλεκτρικό ρεύμα που δεχόταν. Συνήθως ο «μαθητευόμενος» ξεκίναγε καλά στο τεστ, αλλά όσο οι λέξεις πέρναγαν, άρχιζε να δυσκολεύεται, να κάνει λάθη και να μη θυμάται.Τα λάθη αυξανόταν και μαζί και τα βολτ που διοχέτευε ο «δάσκαλος». Αλλά και κάποιοι που άκουγαν τον βασανιζόμενο να διαμαρτύρεται και να ουρλιάζει και δεν δέχτηκαν να συνεχίσουν, είχαν την παρότρυνση της «εξουσίας», του καθηγητή Μίλγκραμ. Ο Μίλγκραμ χρειάστηκε να πιέσει κάποιους από τους «δασκάλους» προκειμένου να αυξήσουν την ένταση των βολτ όταν τα λάθη συνεχιζόταν. Κάποιοι συνέχιζαν κάτω από πίεση το πείραμα-βασανισμό, ενώ οι περισσότεροι συνέχιζαν ανακουφισμένοι τις ηλεκτροφόρες δόσεις, όταν έπαιρναν τη διαβεβαίωση από την «ανώτερη αρχή», ότι αυτή είναι η απολύτως υπεύθυνη: «Συνεχίστε, εγώ είμαι ο υπεύθυνος» είπε σε κάποιους βασανιστές ο Μίλγκραμ. Ο «μαθητευόμενος» - βασανισμένος άρχισε να διαμαρτύρεται πολύ έντονα στις δόσεις άνω των 150 βόλτ, ενώ κοντά στα 300 βολτ άρχισε να δείχνει πλήρη άρνηση να συνεργαστεί πλέον με τον βασανιστή του. Καθώς τα βολτ πλησιάζουν τα 400 ο βασανιστής συνεχίζει, έστω και αν ο βασανισμένος έχει σταματήσει να αντιδρά, πιθανώς να έχει μείνει αναίσθητος ή ακόμα και να έχει πεθάνει.

Τα αποτελέσματα όμως του πειράματος σχετικά με την υπακοή στην ανώτατη αρχή, ήταν σοκαριστικά. Σε έρευνες και δημοσκοπήσεις που είχε διεξάγει ο Μίλγκραμ προ του πειράματος, οι ερωτηθέντες είχαν εκτιμήσει πως ούτε το 0,01% των συμμετεχόντων σε ένα τέτοιο πείραμα θα έφταναν να διοχετεύσουν μια θανατηφόρα «δόση» των 450 βολτ. Η γενικευμένη θεωρία που επικρατούσε μέχρι τότε στους ψυχολόγους, επηρεασμένη κυρίως από μελέτες των θηριωδιών των Ναζί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν ότι έπρεπε να είναι κάποιος τρελός ή ψυχοπαθής προκειμένου να φτάσει στο σημείο να σκοτώσει άνθρωπο.Τα αποτελέσματα στο πείραμα όμως ήταν τελείως διαφορετικά και αρκούντως ανησυχητικά. Μόλις το 5% των «δασκάλων» - βασανιστών αρνήθηκαν να συνεχίσουν το πείραμα έως το τέλος.Το 63% (οι 26 από τους συνολικά 40) έφτασε –με πίεση του Μίλγκραμ ή όχι- να διοχετεύσει και τη θανατηφόρα δόση. Όλοι ανεξαιρέτως, ξεπέρασαν τα 300 βολτ.Ο «μαθητευόμενος» - βασανισμένος ως ηθοποιός αντιδρούσε κατάλληλα σε κάθε νέα δόση. Οι «δάσκαλοι» παρά το γεγονός ότι ήξεραν ότι υπάρχει πιθανότητα να σκοτώσουν τον βασανιστή, συνέχιζαν να ακούν τον Μίλγκραμ, που είχε στο πείραμα το ρόλο της ανώτερης αρχής. Ο Μίλγκραμ δέχτηκε πάρα πολλές κατηγορίες για την ηθική πλευρά του πειράματος, έστω και αν την ίδια περίοδο διεξάγονταν στην αμερικανική επικράτεια δεκάδες παρόμοια άλλα πειράματα.Το πείραμά του όμως απέδειξε την ισχύ της θεωρίας του κονφορμισμού, σύμφωνα με την οποία, όταν ένας πολίτης είναι ανίκανος να πάρει αποφάσεις σε καταστάσεις πίεσης και κρίσης, μοιραία υπακούει τις εντολές κάποιου ανώτερου στην ιεραρχία, στην προκειμένη περίπτωση του Μίλγκραμ, ο οποίος δρούσε σαν ανώτατη αρχή των βασανιστών – «δασκάλων».Απέδειξε επίσης την αίσθηση υπακοής στην οποία υπόκειται μεγάλο μέρος του πληθυσμού σε καταστάσεις πίεσης.

Ο Μίλγκραμ συμπέρανε ότι σε κατάσταση κρίσης, στην ώρα δηλαδή διεξαγωγής του πειράματος, οι περισσότεροι έβλεπαν τους εαυτούς τους απλώς ως εκτελεστικά όργανα κάποιας ανώτερης αρχής, χωρίς να θεωρούν εαυτούς υπεύθυνους για τις πράξεις τους. Ο βασανιστής δηλαδή υπάκουγε απλώς τον πειραματιστή, θεωρώντας μάλιστα πως αυτός θα είναι ο υπεύθυνος για οτιδήποτε συμβεί στο θύμα. Κατά τον Μίλγκραμ η απόσειση της προσωπικής ευθύνης αποτελεί και την κρίσιμη «καμπή» στα όρια υπακοής – και άρα μετέπειτα χειραγώγησης – του ατόμου.

Το πείραμα του Μίλγκραμ επανήλθε πολλές φορές στην επικαιρότητα, τόσο στις φιλικές της Ουάσινγκτον χούντες της Λατινικής Αμερικής που ξεκίνησαν εκείνη την εποχή (από τη Βραζιλία το 1964 και τις χώρες του Νότιου Κώνου αργότερα), όσο και στις πρακτικές του στρατού των Η.Π.Α. στο Βιετναμ και ιδίως στη σφαγή του Μάι Λάι. Σε αντίθεση με άλλα παρόμοια ψυχολογικά πειράματα πάντως δεν επηρέασε μακροπρόθεσμα την ψυχοσύνθεση των συμμετεχόντων.

Απέδειξε όμως κάτι εξαιρετικά σημαντικό: ότι ο φόβος και η πίεση είναι οι καλύτεροι συνεργοί της υπακοής σε μια ανώτερη αρχή ανεξαρτήτως των χαρακτηριστικών της τελευταίας, αλλά και οι χειρότεροι εχθροί της ανεξάρτητης σκέψης και λογικής.

Η Ελλάδα υπό καθεστώς υπακοής

Ακούγεται από στόμα σε στόμα ότι η Ελλάδα έχει καταστεί ένα οικονομικό πείραμα για την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και για ολόκληρο τον κόσμο. Καθώς κανείς από τους ευρωπαίους εταίρους δεν έχει αντιμετωπίσει μία παρόμοια κατάσταση τις τελευταίες δεκαετίες, δεν μπορεί να δώσει και μια ξεκάθαρη λύση για το μέλλον της Ελλάδας. Πίσω όμως από τα δις ευρώ που μνημονεύει το μνημόνιο, τη χρεοκοπία και το κούρεμα του χρέους, βρίσκεται ο ελληνικός λαός. Ένας λαός που βρέθηκε ξαφνικά να επωμίζεται όλες τις «αναγκαίες» διαρθρωτικές αλλαγές που συμβαίνουν στην χώρα, επιβαλλόμενες από τις «πολιτικές αυθεντίες» της Ευρώπης και της Ελλάδας. Ο Ελληνικός λαός «εξαναγκάζεται» να υπακούσει... ή τον αναγκάζουν μέσω ενός οργανωμένου ψυχολογικού πειράματος;

Η υπακοή μπορεί να διαπαιδαγωγεί και να οδηγήσει σε φιλανθρωπικές πράξεις ή μπορεί να οδηγήσει και σε καταστροφικές ενέργειες. Υψηλή υπακοή παρουσιάζεται όταν απαντώνται συγκεκριμένοι παράγοντες. Ας τολμήσουμε να κάνουμε μία σύνδεση των παραμέτρων του πειράματος του Μίλγκραμ, με την ελληνική πραγματικότητα:

- Το κύρος του επιστήμονα που «πιέζει» για υπακοή. Ειδικότερα αν έχει το κύρος ενός μεγάλου οικονομικού οργανισμού όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ή η Ευρωπαϊκή Ένωση ή η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.

- Επίσης, αν το πείραμα έχει σχεδιαστεί για έναν πολύ σοβαρό λόγο, όπως η σωτηρία της Ελλάδας από το υπέρογκο δημόσιο χρέος και η επαναφορά της στις αγορές. Τότε η υπακοή έχει υψηλά αποτελέσματα.

- Ένας ακόμα λόγος είναι η εθελοντική υποταγή του θύματος στο σύστημα του ερευνητή, όπως για παράδειγμα το «βάζω πλάτη» ως σύνθημα υπακοής του Ελληνικού λαού για να πετύχει το σχέδιο σωτηρίας, καθώς μέχρι τώρα δεν έχει παρουσιαστεί κάποια συστηματική και οργανωμένη διαμαρτυρία.

- Η πληρωμή του «δασκάλου» είναι δεδομένη, ασχέτως αποτελέσματος υπακοής του αντικειμένου, όπως η βέβαιη παραμονή του ΠαΣοΚ ως κυβέρνηση χωρίς να χρειάζεται να γίνουν εκλογές, όπου η αποφυγή τους προβάλλεται ως ωφέλιμη για την χώρα, πέραν της προστασίας από τους ευρωπαϊκούς εταίρους.

- Ο επιστήμονας διαβεβαίωνε ότι τα ηλεκτροσόκ που υπέστησαν τα αντικείμενα είναι επώδυνα αλλά όχι μοιραία, όπως ακριβώς γίνεται με τα μέτρα που συνεχώς ανακοινώνονται. Επώδυνα αλλά αναγκαία για να ορθοποδήσει η Ελληνική οικονομία.

- Μέχρι το τελευταίο επίπεδο του ηλεκτροσόκ, το θύμα δεχόταν να απαντά, ερμηνευμένο ως θέληση του να συμμετάσχει. Κάτι παρόμοιο γίνεται και με την πλειονότητα του ελληνικού λαού, που δέχεται όλα αυτά τα μέτρα που του επιβάλλονται και συνεχίζει να πληρώνει, πέραν ελάχιστων εξαιρέσεων.

Είναι δύσκολο να πει κάποιος ότι το πείραμα του Μίλγκραμ εφαρμόζεται στη χώρα. Θα ήταν αρρωστημένο. Παρ' όλα αυτά, κάνοντας μερικούς συνειρμούς, δεν μπορούν να παραγνωριστούν οι αιτίες που προκαλούν την υψηλή υπακοή με τις υπάρχουσες συνθήκες.

1. Το κύρος του επιστήμονα ή την θέση που βρίσκεται στην κοινωνική ιεραρχία στον οποίον πρέπει να υπακούσει το υποκείμενο.

2. Την αμοιβή που θα έχει υπακούοντας στον επιστήμονα

3. Τις αναγκαστικές συνθήκες μίας κατάστασης.

Αν κάποιος κοιτάξει πίσω από τα γεγονότα που συμβαίνουν στο εδώ και τώρα, ίσως διακρίνει μία διαφορετική κοινωνική πραγματικότητα από αυτήν που παρουσιάζεται.

«Το ελληνικό πείραμα»: Η πίεση με τον τρόπο που επιβάλλεται από τους φορείς κύρους όπως ΔΝΤ, ΕΚΤ, ΕΕ (επιστήμονας) αναγκάζει την ελληνική κυβέρνηση (δάσκαλος) με «αμοιβή» τη σωτηρία της Ελλάδας και του ελληνικού λαού, να φτάσει στο μέγιστο βαθμό ηλεκτροσόκ του ελληνικού λαού (θύμα), υπό το φάσμα των «λαθών» (μη καταβολή φόρων, κλπ.) του αλλά και των αναγκαστικών συνθηκών που έχουν επέλθει, λόγω μεγάλου δημόσιου χρέους. Μήπως τελικά η Ελλάδα έχει γίνει ψυχολογικό πειραματόζωο πριν γίνει οικονομικό;